Een andere visie op psychisch lijden en herstel | Philippe Delespaul

“De GGZ zou meer ambitie moeten hebben dan simpelweg overleven”

Philippe ziet dat de GGZ in een crisis verkeert en momenteel zijn hoofd boven water probeert te houden. Hij wil meer ambitie zien, dan enkel overleven als sector. We willen als GGZ meer impact maken en waarde toevoegen: minder psychisch lijden, minder suïcides, meer participatie op de arbeidsmarkt en een langere levensverwachting. En dat willen we realiseren met de maatschappelijke middelen die we hebben.

Kritische blik op het Integraal Zorgakkoord (IZA)

Het Integraal Zorgakkoord geeft richtlijnen voor het transformeren van de zorg. Zaken die in het Integraal Zorgakkoord voorbij komen zijn regioplannen, een publieke GGZ, preventie en digitale zorg. Het zijn mooie woorden, die lastig zijn om waar te maken. 

Preventie werkt bijvoorbeeld niet goed in de GGZ. Philippe bedoelt hier het soort preventie, waarbij van tevoren bepaald wordt welke mensen gevoelig zijn voor mentale aandoeningen en zij bij voorbaat bij de hand genomen worden. Hiermee wordt de nadruk op de abnormaliteit gelegd, wat psychisch lijden eerder in de hand werkt dan voorkomt. Neem bijvoorbeeld de crisisinterventie-theorie. Deze theorie zegt dat als er ergens een manifest crisissituatie is en we daar preventief met hulpverleners naartoe gaan, dan is het resultaat slechter. Preventie waarbij iedereen toegang heeft tot middelen waarmee de weerbaarheid versterkt kan worden, zoals we ook proberen te bereiken met ons label Gezondeboel, is een ander verhaal; daar ligt de focus op weerbaarheid en niet op kwetsbaarheid.

En ook het begrip passende zorg, wat als een rode draad door het IZA loopt, wordt vaak verkeerd begrepen. Vaak denken we dat passende zorg het vergrootglas op de diagnostiek is, waarbij we mensen selecteren voor onze oplossingen: “Ik bied een bepaalde behandelmethode aan en kijk of deze past bij deze persoon? Zo niet, dan kan ik geen passende zorg leveren en verwijs ik door naar elders.” Zo werkt het eigenlijk niet. Een betere manier van passende zorg verlenen zou zijn: mensen meenemen in een ontdekkingsproces naar wat hen zou kunnen helpen. Je voert dan een ander gesprek, ook wel bekend als het verkennend gesprek.

Focusverschuiving van ziekte naar (positieve) gezondheid

Het meest revolutionaire idee uit het Integraal Zorgakkoord (IZA) is volgens Philippe de focusverschuiving van ziekte naar gezondheid. We moeten de beschikbare maatschappelijke middelen gebruiken voor het realiseren van gezondheid, in plaats van voor het genezen van ziekten. Dit is een andere manier van kijken naar de zorg.

Maar wat is gezondheid dan? Hiervoor gebruikt Philippe het positieve gezondheidsmodel van Machteld Huber. In dit model wordt een onderscheid gemaakt tussen zes pijlers van gezondheid:

1. Lichaamsfuncties
2. Mentaal welbevinden
3. Dagelijks functioneren
4. Meedoen
5. Kwaliteit van leven
6. Zingeving

Philippe vat dit samen in drie domeinen:

1. Symptomatisch domein (lichaamsfuncties & mentaal welbevinden)
2. Maatschappelijk domein (dagelijks functioneren & meedoen)
3. Persoonlijk domein (kwaliteit van leven & zingeving)

Als Philippe naar het behandelen van psychisch lijden kijkt, concludeert hij dat de huidige manier zich beperkt tot het symptomatische domein; in een 1-op-1-relatie aan de slag met “het hoofd fiksen”. Maar daarmee realiseer je geen herstel. Gezondheid gaat over veel meer dan die symptomatische verschijnselen. Mensen zijn gecontextualiseerde wezens die leven in netwerken. Die andere twee domeinen zijn dus net zo belangrijk; daar speelt het dagelijks leven van mensen zich af. Goede zorg vindt plaats in alle drie deze domeinen van gezondheid.

Philippe geeft het volgende voorbeeld: stel dat iemand een depressie heeft. Dan kan een oplossing daarvoor zijn het slikken van een depressivum en het volgen van psychotherapie (symptomatisch domein). Maar een oplossing kan ook zijn het vinden van een passende baan of dagbesteding, of het krijgen van een kleinkind waardoor je rollen veranderen (maatschappelijk en persoonlijk domein).

“We werken psychisch lijden in de hand door de obsessie voor iemands kwetsbaarheid”

Om gezondheid te realiseren moeten we ook anders gaan kijken naar psychisch lijden. Het begint bij het normaliseren van psychisch lijden: een bepaalde mate van lijden hoort bij het leven. 

En wanneer iemand hulp nodig heeft, is het belangrijk dat de focus verschuift van kwetsbaarheid naar weerbaarheid. Op dit moment wordt met onze diagnose-gerichte zorg het vergrootglas gelegd op iemands kwetsbaarheid en abnormaliteit. Hierdoor voelt iemand zich abnormaal en hulpeloos, wat psychisch lijden in de hand werkt. Mensen gaan zich bijvoorbeeld meer en meer afzonderen van hun leven. Dit terwijl het juist zo belangrijk is om in contact te blijven met het netwerk; want daar zit je weerbaarheid. De focus moet komen te liggen op weerbaarheid: wat gaat wel goed, wat draagt iemand bij aan zijn sociale omgeving en waar haalt iemand voldoening uit. Ga dit vervolgens verder ontwikkelen.

Die vorm van hulpverlening legitimeren, normaal maken en ook zijn professionele kant geven; dat is wat we zoeken.

GEM: Ecosysteem Mentale Gezondheid

Bovenstaande ideeën komen samen in GEM (Ecosysteem Mentale Gezondheid), waarbij Philippe Delespaul betrokken is. GEM is een revolutionaire stroming die toewerkt naar een andere opbouw van de GGZ, die veel meer in verbinding staat met de hele samenleving.

GEM gaat ervan uit dat eigenlijk alles en iedereen een rol kan spelen in iemands mentale gezondheid en herstel. De zorgprofessional kan iemand niet alleen “fiksen”, hoeveel middelen hij ook heeft. Het is een samenwerking met het hele netwerk om iemand heen, waarin de verschillende onderdelen van het ecosysteem elkaar aanvullen en waarin wederkerigheid een grote rol speelt. In deze nieuwe GGZ is er ook een publieke GGZ, zoals e-communities die voor iedereen toegankelijk zijn en op een laagdrempelige manier ondersteuning bieden. Een voorbeeld van zo’n e-community is Proud2Bme.

In onderstaande video legt Philippe meer uit over GEM en de bijzonderheden van ecosystemen.

Samen in het diepe springen

Kortom, het gaat om een cultuurverandering; een andere manier van kijken naar psychisch lijden, gezondheid, herstel en ieders rol hierin. Op het droge heeft nog nooit iemand leren zwemmen. Daarom nodigt Philippe Delespaul iedereen uit om samen in het diepe te springen en elkaar te helpen op weg naar een nieuwe GGZ.

Bekijk de volledige presentatie van Philippe Delespaul of lees meer over GEM.