Preventie en jeugdhulp: de rol van de prestatiemaatschappij en het onderwijs

Preventie in de jeugdzorg: uitzoomen op de samenleving

Zo’n twintig jaar geleden had 1 op de 27 kinderen een vorm van jeugdhulp. Tegenwoordig is dat getal in sommige gemeenten gegroeid tot wel 1 op de 5! De vraag naar jeugdhulp is dus enorm gegroeid en nadenken over preventie is noodzakelijk. Hoe kunnen we voorkomen dat jongeren jeugdhulp moeten inschakelen?

Wanneer we het over preventie hebben, gaat het vaak over dingen die het individu zou kunnen doen om mentale problemen voor te blijven: genoeg bewegen, voldoende rust nemen, letten op voeding etcetera. Er wordt dan ingezoomd op het individu. Maar Bert Wienen is juist een voorstander van uitzoomen: uitzoomen op de samenleving, in plaats van inzoomen op het individu.

Leren van de geschiedenis: het riool van 2022

Kunnen we iets leren van de geschiedenis? Bert Wienen laat zich inspireren door de negentiende eeuw. Toen klopten er ook veel mensen aan bij artsen, met klachten als infecties, buikloop, schimmels etc. Ook toen dachten artsen na over preventie. Ze zoomden uit op de samenleving en kwamen tot de conclusie dat het gebrek aan hygiëne een belangrijke veroorzaker was van de gezondheidscrisis. Een rigoreuze ingreep was nodig: alle huizen moesten aangesloten worden op riolering en stromend water.

Artsen riepen de politiek op om in te grijpen en dit te realiseren. Ze werden door velen uitgelachen: de samenleving veranderen, dat kan toch niet zomaar? Maar het is gelukt en onze fysieke gezondheid is met sprongen vooruit gegaan door die ingreep.

Het effect van onze prestatiemaatschappij op jongeren

Dus wat is het riool van 2022? Welke grote ingreep moet er gedaan worden om de vraag naar jeugdhulp te verminderen? Bert heeft hier geen kant-en-klaar antwoord op. Maar wanneer hij uitzoomt op de huidige maatschappij ziet hij een prestatiemaatschappij.

We hebben een prestatiemaatschappij gecreëerd, waarin we kinderen vertellen dat ze er alles uit moeten halen, dat ze verantwoordelijk zijn voor hun eigen prestaties, tegenslagen, ziekten en gezondheid, en dat zij de beste versie van zichzelf moeten worden. En er zijn steeds meer kinderen die zeggen: “Die druk wordt mij teveel. Dat kan ik niet alleen. Daar heb ik hulp bij nodig.”

Het omarmen van variëteit

Er is dus een steeds hoger wordende norm binnen onze prestatiemaatschappij. En iedereen die afwijkt van die norm, wordt al snel als “mislukt” of “ziek” bestempeld; als iets wat opgelost dient te worden in de jeugdhulp. “Daar gaat het mis”, aldus Bert Wienen. Preventie begint bij het écht zien van kinderen en de variëteit tussen kinderen erkennen en omarmen. Bert gebruikt hier een mooie bloemen-metafoor voor (zie onderstaand filmpje).

Terug naar de basis: de preventieve rol van het onderwijs

Kinderen en jongeren hebben een plek van rust nodig, waar zij kunnen zijn wie ze zijn en met persoonlijke aandacht begeleid worden. Klinkt zo’n plek je bekend in de oren? Juist, het onderwijs. Maar de huidige staat van het onderwijs – lerarentekorten, hoge werkdruk en grote klassen – zorgt ervoor dat een goede pedagogische relatie niet mogelijk is.

Als we nadenken over wat het riool van 2022 zou kunnen zijn, moeten we het misschien wel zoeken in de huidige staat van het ondergefinancierde onderwijs. Bert Wienen roept de overheid op om het onderwijs aan te pakken, zodat ieder kind de persoonlijke aandacht kan krijgen die het verdient en geen kind in Nederland zich hoeft af te vragen “doe ik er wel toe?”.

Bert Wienen sprak over dit onderwerp tijdens ons online event De zorg op z’n kop. Bekijk zijn inspirerende sessie.